Nguyên nhân táo bón và biện pháp phòng ngừa

Một người bình thường có thể đi ngoài từ 1 - 3 lần trong một ngày đêm hoặc trên 3 lần trong một tuần. Vì vậy, khi quá 3 ngày chưa đi ngoài hoặc đi ngoài dưới 3 lần trong một tuần có thể gọi là mắc bệnh táo bón. Táo bón là bệnh thuộc đường tiêu hóa và liên quan mật thiết với sự tiêu hóa thức ăn. Bởi vì, mọi loại thức ăn, nước uống sau khi được nhào trộn ở dạ dày cùng với dịch vị chúng được đưa xuống ruột, đa phần sẽ được hấp thu ở ruột non, phần còn lại và các chất cặn bã sẽ dồn xuống đại tràng. Tại đại tràng, số còn lại của chất dinh dưỡng sẽ được hấp thu tiếp tục, đồng thời các chất cặn bã, chất độc do vi sinh vật và quá trình chuyển hóa sinh ra sẽ được đào thải ra ngoài theo phân. Tại đại tràng nếu phân lưu lại càng lâu, nước trong chất cặn bã được hấp thu tiếp tục làm cho phân càng bị rắn lại và rất khó để tống ra mỗi lần đi ngoài, gây táo bón.

Nguyên nhân gây táo bón

Nguyên nhân gây táo bón rất đa dạng, đa số các trường hợp táo bón là do một chế độ ăn uống không hợp lý, nhất là không đủ nước và chất xơ, cả hai yếu tố này đều giúp ruột già làm việc đúng cách. Với trẻ em, chế độ ăn uống là hết sức quan trọng, nếu một chế độ ăn uống thức ăn nhanh, giàu chất béo (bánh mì kẹp thịt, khoai tây chiên, kem sữa) hoặc ăn nhiều bánh, kẹo, nước giải khát có đường, trong khi đó ăn ít rau, trái cây, uống ít nước có thể bị táo bón thường xuyên. Ngoài ra, trẻ bị táo bón có thể do dùng thường xuyên sữa bột hoặc có thói quen nhịn đi đại tiện hoặc bồng bế suốt ngày trẻ không được vận động.

Ảnh minh họa

Với người lớn có nhiều nguyên nhân dẫn đến bị táo bón, trong đó phải kể đến chế độ dinh dưỡng không hợp lý do kiêng khem quá mức hoặc ăn ít hoặc chán không muốn ăn nên chất cặn bã ít, phân ít cho nên không tạo được phản xạ co bóp của đại tràng để đi đại tiện, đặc biệt với người cao tuổi. Thêm vào đó, ăn ít rau, ít chất xơ và uống ít nước (do ngại đi tiểu) là những nguyên nhân gây táo bón ở người lớn. Một số người quen ăn  những loại thức ăn có nhiều chất béo như bơ, sữa, đường tinh chế, thích ăn nhiều chất cay, nóng (ớt, hành, hồ tiêu), uống nhiều rượu, bia (làm giãn mạch, mất nước) và lượng nước đưa vào trong cơ thể hàng ngày không đủ sự cần thiết để tiêu hóa thức ăn càng làm cho hiện tượng táo bón dễ xảy ra.

Một số người tuổi càng cao thì  chức năng sinh lý càng bị giảm sút, ví dụ như cơ hoành, cơ vùng xương chậu sẽ bị yếu đi làm hạn chế nhu động của ruột từ đó lực đẩy của ruột suy giảm vì vậy, việc đẩy phân ra ngoài khó khăn gây ứ trệ làm cho phân lưu lại lâu trong đại trực tang sẽ gây táo bón. Thêm vào đó, các dịch bài tiết của đường ruột cũng giảm đáng kể (dịch vị, dịch mật, dịch ruột) và sự co bóp của cơ trơn đường tiêu hóa ngày càng yếu dần cũng làm gia tăng nguy cơ táo bón ở người có tuổi. Một nguyên nhân có thể gây táo bón thường gặp là do lười vận động, ngồi quá nhiều (người có tuổi, người ngồi bán hàng tạp hóa, làm việc văn phòng, lái xe, lái tàu đường dài...) hoặc ngại đi đại tiện với nhiều lý do khác nhau như nhà xí bẩn không hợp vệ sinh, đi lại khó khăn mỗi lần phải leo lên hố xí (hố xí ở một số vùng nông thôn, miền núi), ngồi lâu trong hố xí gây mệt mỏi… Ngoài ra, có một số tác dụng phụ của thuốc cũng gây táo bón như những thuốc có chất tanin, thuốc chống trầm cảm, thuốc bao bọc niêm mạc dạ dày có chứa nhôm hoặc lạm dụng một số thuốc có tác dụng nhuận tràng như forlax (do dùng quá nhiều làm mất tác dụng nhuận tràng như mong muốn) cũng có thể gây táo bón.

Những hậu quả xấu

Khi bị táo bón kéo dài sẽ gây ra nhiều hậu quả xấu. Phân và các chất cặn bã, chất độc do các vi sinh vật trong đường ruột bài tiết không được tống ra theo phân mà đọng lại ở đại tràng, trực tràng rồi hấp thu vào máu gây độc hại cho hệ thần kinh. Vì vậy với trẻ em, táo bón có thể gây ra những khó chịu cho trẻ như cảm giác đau rát khi đi đại tiện, mệt mỏi, ít chịu chơi, ngủ kém và lười ăn. Với người lớn khi mắc bệnh táo bón lúc nào cũng thấy mệt mỏi, không muốn ăn hoặc chán ăn, thậm chí bỏ bữa. Người bị táo bón kéo dài có thể gây bệnh trĩ, nứt kẽ hậu môn do phải rặn nhiều mỗi lần đi ngoài (đây cũng là một lý do khi táo bón rất ngại đi đại tiện). Nếu người đang mắc bệnh trĩ, táo bón sẽ àm cho bệnh càng càng nặng thêm, thậm chí gây biến chứng nguy hiểm. Đây là một vòng luẩn quẩn, táo bón gây bệnh trĩ, và bệnh trĩ sẽ gây táo bón. Ngoài ra, người lớn bị táo bón kéo dài là một trong những nguyên nhân gây viêm đại tràng mạn tính hoặc ung thư đại tràng. Một số người bị tăng huyết áp mạn tính nếu bị táo bón, khi đi ngoài phải rặn mạnh cũng có nguy cơ gây tăng huyết áp đột ngột rất nguy hiểm đến tính mạng.

Một số biện pháp phòng bệnh

Với trẻ nhỏ, để phòng táo bón nên cho trẻ uống thêm chất lỏng hoặc chế độ ăn lỏng (cháo, súp có rau, cà rốt nghiền nhuyễn…). Hàng ngày cần cho trẻ uống đủ lượng nước cần thiết, bởi vì, với trẻ đã lớn hơn do chơi nhiều, nghịch nhiều sẽ ra nhiều hồ hôi làm cho cơ thể thiếu nước và ảnh hưởng đến việc tiêu hóa ở đường ruột dễ gây táo bón. Vì vậy, cần cho trẻ uống thêm nước và động viên trẻ uống nước nhiều hơn khi ra mồ hôi nhiều. Bên cạnh đó nên cho trẻ uống thêm nước ép trái cây (xoài, dưa hấu, cam, chanh tươi…) và ăn chuối chín mỗi ngày nhất là trẻ bị táo bón do uống sữa bột nhằm làm cho phân di chuyển dễ dàng hơn qua ruột. Lượng nước trẻ em cần sẽ thay đổi theo trọng lượng và tuổi tác. Tuy nhiên, hầu hết trẻ em độ tuổi đi học cần 3 - 4 ly nước mỗi ngày. Cần cho trẻ hoạt động như bò, đi, chạy, nhảy không nên bế ẵm cả ngày hoặc không nên cấm trẻ vui chơi, đùa nghịch. Nếu táo bón kéo dài hoặc gây ra đau đớn cho trẻ cần cho trẻ đi khám bệnh, tốt nhất là khám nhi khoa.

Với người lớn, đề phòng táo bón hoặc giảm dần bệnh táo bón nên ăn nhiều rau trong mỗi một bữa ăn. Các loại rau có khả năng chống táo bón là rau mồng tơi, rau đay, rau khoai lang, rau muống, rau dền. Nên ăn một số thức ăn có nhiều chất xơ như: ruốc thịt, cá và một số quả: cam, quýt, bưởi (nên ăn cả múi để có nhiều chất xơ), đu đủ chín, dưa chuột, mướp đắng, quả mướp. Chuối chín hoặc củ khoai lang luộc (hoặc nướng) cũng có giá trị đáng kể trong việc phòng táo bón. Không nên uống rượu, bia, không ăn chất cay, nóng như ớt, hành, hồ tiêu. Những người có bệnh được bác sĩ chỉ định dùng thuốc mà có tác dụng phụ gây táo bón, cần dùng đúng chỉ định của bác sĩ không lạm dụng thuốc và khi có hiện tượng tác dụng phụ gây táo bón cần ngưng ngay và báo cho bác sỹ biết  (người trực tiếp điều trị cho mình) để có hướng xử trí thích hợp tránh để táo bón kéo dài xảy ra. Không nên ngồi lâu mỗi lần đi ngoài. Hàng ngày không nên ngồi lâu một chỗ như xem vô tuyến với nhiều thời gian. Những nghề nghiệp phải ngồi nhiều, nên có thời gian giải lao giữa giờ để đi đi lại lại nhằm vận động cơ thể để khí huyết lưu thông, giúp đường ruột vận động tốt tránh táo bón. Nên tập thể dục nhẹ nhàng và thường xuyên tùy theo sức và điều kiện của từng người. Hình thức vận động tốt nhất là đi bộ. Có thể đi bộ trong sân, trong nhà (nếu nhà rộng) hoặc tốt hơn là ở công viên, đường vắng xe cộ qua lại. Mỗi ngày nên đi bộ tối thiểu 60 phút, chia làm 2 - 3 lần.

TS.BS. BÙI MAI HƯƠNG

Theo Sức khỏe Đời sống